Գուրգեն Մահարի «Ծաղկած Փշալարեր»


 Նա աղոթում էր… Նա, ով իրեն աթեիստ էր համարում: Երևույթը միանգամայն բնական է և բանական էր, որովհետև կան մարդիկ, որոնք Աստծուն հիշում են, երբ ընկնում են նեղ կացության մեջ:

                                                  Մարդն ամենաթանկ կապիտալն է:

 Սարսափելին այն էր, որ բռնության տունը` կալանավայրը, կառուցված էր այն զբոսայգու դիմաց, որը կոչվում էր ազատության երգչի` Միքայել Նալբանդյանի անունով:
 Իրեք բան կա աշխարհում, մնացածը` հեչ. ուտուշ, խմուշ, սիրուշ: Դե՜, մափուսի մեջ` փշալարերի ներսում սիրուշ չկա, կմնա ուտուշն ու խմուշ:
 Նախ գումարեցին, հետո բազմապատկեցին, ապա բաժանեցին և ի վերջո հանման գործողությամբ լուծեցին խնդիրը: Մնացորդը ստացվեց 40: Դրանք այն համեմատական երջանիկներն էին, որոնք չնայած ամեն ինչի, իրենց ծոծրակին չզգացին ատրճանակի փողի սառնությունը. ես այդ 40-ից մեկն էի:
 Վագոնը հեռվից մարդավարի, սովորական վագոն է, միայն մոտենալուց հետո կարելի է նկատել, որ պատուհանները փոքր են գյուղական խրճիթների պատուհանների նման և զարդարված են երկաթե խիստ ճյուղերով: Վագոնի միջանցքը հագեցած է բանտահոտով: Այս այն հոտն է, որը միայն կալանավորին է հայտնի: Նկարագրել այն դժվար է: Ասել, որ դա գարշահոտություն է, ճիշտ չեր լինի, որ հաճելի էր այդ բույրը, այդ էլ կլիներ չափազանցություն: Դեղատների հոտն օրինակի համար, մեկին կարող է դուր գալ, մյուսին ոչ, բանտահոտը չի կարող դուր գալ որևէ մարդու, թեև, կրկնում ենք, դա գարշահոտություն չէ: Դա, մի տեսակ, ինչպես բացատրեմ, պաշտոնական հոտ է, որը կալանավորին ներշնչում է մի տեսակ լրջություն և մի տեսակ զգաստություն:
 Երբ «Կապիտալի» առաջին թարգմանչին, ազնիվ սովետական դասախոսին քննիչները ծեծի են քաշել, դասախոսը փորձել է ուշքի բերել իր նախկին ուսանողներին, դիմելով նրանց զգաստացնող խոսքերով: – Ի՞նչ եք անում, տղաներ, ինչո՞ւ հեռու չեք նայում, ախր, պատմություն կա, պատասխանատվություն կա… – Քննիչներից մեկը ծխախոտը հանգեցրել է՝ սեղմելով իր պրոֆեսորի ճակատին և ասել: – Քանի մենք կանք, պատմություն չի լինի, իսկ երբ պատմություն լինի, մենք չենք լինի:
 Կեսգիշեր է, բայց աքաղաղներն անգամ գիտեն, որ լուսաբացը հեռու չէ: Իսկ ես մարդ տեղովս հուսահատվել եմ…
 Մենք հիմա մենք չենք, մենք համարակալված, բայց այսպես թե այնպես կենդանի միավորներ ենք: Ես “222” եմ, օրինակի համար: Ինչպես էլ գտան իսկական թիվս՝ 222, ոչ ավել, ոչ պակաս…
Որովհետև եթե մեկով ավելի լիներ, կարող էր ստացվել Երևանի կոմիտեի քարտուղարը, իսկ եթե պակաս՝ ճարտարապետ… 222, ահա՛ ես, ոչ ավել, որ պակաս:
Ու եթե ես փախչեմ, այդպես էլ կասեն՝ 222-ը փախավ, ու եթե իմ բանտային բժշկի հարաբերությունները լավանան, նա մի գեղեցիկ օր կապացուցի, որ համր չէ: Կխփի ուսիս և կասի՝ 222՛, քեֆդ ո՞նց է:
Ու եթե մայրս ինձ նամակ գրի, պիտի գրի. “Որդյա՛կ իմ, 222՛, ստացա վերջին նամակդ ու կարդալով շատ…”
Ու եթե ես միօրինակ ու տաղտկալի կյանքս քիչ թե շատ բազմազան դարձնելու բարի նպատակով վերցնեմ ու մեռնեմ, չորրորդ հարկի պատասխանատու հերթապահն այդպես էլ պիտի զեկուցի բանտապետին. “222-ը մեռավ…”:
Խե՜ղճ 222:

 Հիվանդ արդարության կենացը խմենք, ծանր է նրա դրությունը, բայց նա չի մեռնի: Երբ հիվանդ է արդարությունը, մարդիկ խեղճանում են, մանրանում, դառնում երկերեսանի, չար, եսամոլ, ստորաքարշ: Նրանք քծնում են, լիզում իրենց ոտնակոխ սապոգները, ասում են խոսքեր, որոնց հետ համաձայն չեն, բայց կատարում են, որովհետև արդարությունը հիվանդ է, չի կարող նրանց կարգի բերել:


 Ու երգում են փշալարերը, իսկ նրանց երգը փշոտ է ու արյունոտ…
 Մարդիկ այն չեն, ինչ երևում են: Մեր ժամանակներում մարդը շատ է բարդացել իր էությամբ … Ուրիշ բան մտածում, ուրիշ բան խոսում, հակառակ իրենց էության գործում… Մարդու մեջ դրել են ինչ-որ չար զսպանակներ, լարում են իրենց ուզած ձևով և բաց թողնում: Ու մարդիկ չար են՝ հակառակ իրենց կամքի, իրենց խմորի:
 Վիշտն իրավաբանին կարող է անգամ բանաստեղծ դարձնել, իսկ նկարչին` ներկարար: